Chúng tôi đã làm một cuốn phim về Hồ Chí Minh ở OSS để người Mỹ hiểu về Hồ Chí Minh
Tôi đã làm nhiều bản hơn với cuốn sách về Hồ Chí Minh, bởi tôi muốn tạo nên những cuộc đàm đạo về Hồ Chí Minh. Cuốn sách “Võ Nguyên Giáp – người tình nước, người thầy, người lính” đã được ra mắt, liệu ông đã hoàn toàn hài lòng hay còn kế hoạch nào khác? do nó chỉ được xuất bản ở dạng sách nghệ thuật chỉ với 50 bản. Tôi đã hiểu sâu sắc hơn vì sao nhiều người bạn của tôi lại nói về ông với lòng kính trọng và tình cảm nhiều đến thế.
Tôi có xúc tiếp với con gái ông, bà Hồng Anh, vài lần trước khi bà ấy mất một cách đầy tiếc thương vào năm 2009 và hiện đôi khi tôi vẫn gặp người con trai Võ Hồng Nam. Tôi còn nhớ, khi còn ở Pleiku, nghe tin Hồ Chí Minh mất, dĩ nhiên với một người lính Mỹ đang chiến đấu chống lại quân thù miền Bắc, tôi xem đó là tin mừng.
Một giờ đồng hố đó đã hoàn toàn làm tôi thay đổi suy nghĩ về Việt Nam và Tướng Giáp. Và tôi bắt đầu nhận ra Việt Nam không chỉ với Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp, người Việt Nam cũng yêu mến và hâm mộ Võ Văn Kiệt nữa. Và những người mua chúng là các thư viện, như trường Havard chẳng hạn.
Đây là cách người ta thường nhớ về ông, nhưng riêng tôi thì sẽ luôn nhớ đến ông như một vị tướng vĩ đại luôn đam mê nghệ thuật và dành thời gian trong lịch làm việc bận rộn của mình để đón tiếp tôi ngay tại nhà.
Lan Anh (thực hiện). Bạn không thể đọc được chúng trong những cuốn sách sử Mỹ, nhưng đó là sự thật. Năm 2010, ông được Hội Mỹ thuật Việt Nam trao tặng “Kỷ niệm chương vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam.
Thông báo này không hề có trong những cuốn sách sử của Mỹ. Tôi đồng ý nhưng trong lòng còn chút do dự. Năm 1999, ông trở thành người nước ngoài trước nhất được trao tặng Huy chương vì sự nghiệp Văn hóa của Việt Nam.
Người Việt Nam kính trọng Hồ Chí Minh. Tôi không hề biết Hồ Chí Minh từng sống ở Boston, nơi tôi sống, hay ở New York. Quốc tế ngó Đại tướng Võ Nguyên Giáp có vai trò góp phần thay đổi thứ tự thế giới, ông nghĩ sao về điều này? Chắc chắn lịch sử sẽ và mãi ghi tên Đại tướng Võ Nguyên Giáp như một trong những vị tướng quan trọng và vĩ đại nhất không chỉ của riêng thế kỷ 20.
Và đôi mắt rét mướt, sáng trong cùng cách xử sự dễ gần của ông ngay lập tức khiến chúng tôi cảm thấy thoải mái. Nhưng cuốn sách viết về Võ Nguyên Giáp tôi chỉ làm vì mong muốn của những người bạn Việt Nam. Và Hồ Chí Minh từng làm việc cho OSS. Lần trước hết tôi có vinh hạnh được gặp tướng Giáp là vào tháng Giêng 1994 tại một buổi triển lãm “Nhìn từ hai phía: Nghệ sĩ Mỹ và Việt Nam nhìn về cuộc chiến”.
Ông có vẻ rất quan tâm đến những đoạn tôi vẽ chân dung người đồng chí và người lãnh đạo của ông, Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nếu bạn hỏi 100 người Mỹ rằng Hồ Chí Minh có từng sống ở Boston, 99% họ sẽ trả lời là chưa bao giờ. Thành ra tôi đã đồng ý và đã thực hành một cuốn sách khác về Võ Văn Kiệt.
Bà Hương và chồng, ông Lê Cao Đài, cùng tôi đã gặp gỡ tướng Giáp, bà Bích Hà cùng con trai cả Võ Điện Biên tại phòng khách. Đại tướng đã hệ trọng với bảo tồn và đặt vấn đề muốn tôi dẫn ông cùng vợ là bà Bích Hà trong một chuyến thăm quan riêng đến triển lãm. Cuốn sách “Võ Nguyên Giáp – người yêu nước, người thầy, người lính” của ông đã được xuất bản để giải đáp cho câu hỏi ông vẫn mải miết đi tìm sau chiến tranh, rằng Võ Nguyên Giáp là ai?! Cảm xúc đến với ông khi nghe tin Tướng Giáp từ trần? Tôi rất lấy làm tiếc thương khi biết tin tướng Giáp đã tắt hơi.
Giờ đây tôi tụng ca cuộc đời Hồ Chí Minh, không như trước đây. Và có một bản khác của cuốn sách này được bán tại Việt Nam bởi NXB Trẻ, nhưng cũng chỉ có 100 bản thôi. Ông thực thụ quan hoài đến tuốt tuột các bức tranh và những câu chuyện mà mỗi họa sĩ từ cả hai nước muốn gửi gắm trong đó. Nhưng tôi không chắc khi nào nó sẽ được xuất bản. Ông David Thomas trong lần gặp Đại tướng vào tết năm 2001 Hai đầu gối rung rung, chúng tôi chào đón Đại tướng.
Tôi trả lời rằng tôi không hề biết Võ Văn Kiệt. Đó là lần rốt cuộc tôi gặp tướng Giáp. Cuối giờ, tôi tặng ông một trong số các bức tranh của tôi vẽ một cậu bé Việt Nam và ông vô cùng cảm động khi nhận nó. Giờ tôi phải bắt đầu tìm hiểu về Võ Văn Kiệt là ai?.
Từng lái xe trên khắp chiến trận Tây Nguyên với hơn 50 chuyến đi trở lại Việt Nam sau khi kết thúc chiến tranh, Cựu binh Mỹ David Thomas – GS Đại học Masachusset vẫn còn nhiều day dứt trăn trở với những gì đã từng chứng kiến hình ảnh Việt Nam trong thời chiến, đặc biệt là với Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Gần như một đạo vậy. Có nhẽ là chưa ai đọc nó. Người dân Việt Nam hẳn rất đau lòng bởi sự ra đi của một nhà lãnh đạo yêu nước vĩ đại và một con người luôn hết lòng tận tụy.
Trong vòng một giờ sau đó chúng tôi đi thăm một lượt khu triển lãm và gần như ở mọi bức tranh chúng tôi dừng lại cùng nhau, Đại tướng đều đặt những câu hỏi tìm hiểu ham thích. Đó là dịp Tết Nguyên Đán của Việt Nam và tôi đã được bà Vũ Giáng Hương đặt vấn đề là liệu tôi có thể tặng lại Đại tướng một bức về Charles Fenn và cuốn sách “Bức chân dung Hồ Chí Minh của một họa sĩ”.
Sau đó tôi quyết định cùng với bà Vũ Giáng Hương, Tổng thư ký Hiệp hội Mỹ thuật Việt Nam, và trợ lý của bà kiêm thông ngôn viên cho chúng tôi, bà Lê Phương Lan, tôi đến bảo tồn gặp gỡ Đại tướng và phu nhân.
Bởi chúng tôi không hề biết, chúng tôi bị tẩy não, rằng Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp và những người dân miền Bắc là xấu xa. Tôi tặng ông cuốn sách và ông cẩn thận lật qua từng trang. Và tôi nghĩ, làm sao mà những người tốt này có thể tôn kính ông đến vậy? Tôi nhận ra mình đã nhầm. Tôi tìm hiểu về Hồ Chí Minh, về Võ Nguyên Giáp nhưng tôi chưa hề biết về Võ Văn Kiệt. Phải mất một thời gian dài cho đến khi lần đầu tiên tôi quay lại Việt Nam vào năm 1987, tôi nhìn thấy hình ảnh của Hồ Chí Minh ở khắp nơi, ở sân bay, ở khách sạn, ở ngân hàng nhà nước, tuốt tuột những nơi chúng tôi đến.
Với Võ Nguyên Giáp cũng như vậy. Hơn 25 năm trước tôi đã phục vụ trong Công binh Lục quân Hoa Kỳ (United States Army Corps of Engineers) ở Pleiku, và chỉ biết tướng Giáp là chỉ huy của lực lượng mà chúng tôi đang phải chiến đấu chống lại.
David Thomas là người sáng lập và Chủ tịch Quỹ Indochina Arts Partnership, một tổ chức phi chính phủ, phi lợi nhuận, giúp phát triển nhiều hoạt động đàm luận văn hóa Mỹ – Việt Nam. # Việt Nam anh hùng, họ đã vĩnh viễn làm thay đổi lịch sử thế giới.
Hiện giờ tôi đang được Võ Hồng Nam (con trai Đại tướng Võ Nguyên Giáp) đề nghị thiết kế cuốn sách mà gia đình ông ấy thực hành. Tôi không biết về văn hóa, nhưng tôi bắt đầu cảm thấy yêu quý những người Việt Nam, rất nhiều bạn bè ở đây. Và sau đó NXB có gọi cho tôi nói rằng muốn thực hiện một cuốn sách về Võ Văn Kiệt. Khi còn là người lính tham dự chiến trường Pleiku, câu chuyện nào khiến ông không thể quên trong kí ức chiến tranh? Khi tôi là một người lính, tôi chỉ biết độc nhất một điều là Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp lúc đó là quân thù, và chúng tôi đang tranh đấu chống lại họ.
Xin cho phép tôi phân bua chút ngôn ngữ bé nhỏ này cùng với ti tỉ những người sẽ cảm thấy tiếc thương nhưng cũng rất vinh dự được biết ông.
Họ gửi cho tôi rất nhiều ảnh và Thông tin về Võ Văn Kiệt. Lần chung cuộc ông gặp Tướng Giáp là khi nào, ông có còn nhớ? Chúng tôi gặp nhau là vào tháng Giêng 2001, tại nhà của ông ở 30 Đường Hoàng Diệu, Hà Nội.
